‘Stop met het najagen van geluk’

Waarom de Stoïcijnen tegenwoordig weer zo populair zijn

Iedereen wil graag gelukkig zijn, altijd, op elk moment van de dag in elke situatie. Waar komt dat streven en die gedachte vandaan? Hadden onze voorouders ook zo’n gelukwens of waren die druk bezig met andere dingen, zoals overleven? En leidt dat najagen niet tot een constante stroom teleurstellingen, of een eindeloos reis naar iets wat je misschien even hebt, maar toch niet kunt vasthouden? Tot ontevredenheid en depressie dus. Of zijn er ook andere mogelijkheden om je leven wat aangenamer te maken, zonder die eeuwige zoektocht?

Er wordt al heel lang nagedacht over geluk. De Griekse filosoof Epicurus omschreef geluk als de afwezigheid van lichamelijke en geestelijke pijn. Het is dus niet per se de bedoeling dat je streeft naar materiële voorspoed of naar bevredigende ervaringen, alleen de afwezigheid van ellende kan in zijn optiek al zorgen voor geluk. Tegenwoordig hebben we het niet langer over de afwezigheid van pijn, maar over een grote mate van welbevinden. Volgens psycholoog Martin Seligman komt geluk voort uit het hebben van positieve emoties, gemeenschapszin en existentiële betekenis. Geluk is iets waar je voortdurend naartoe moet werken. In de huidige tijd heeft het te vaak te maken met het hebben of kopen van mooie ervaringen. Er zijn bibliotheken volgeschreven met zelfhulpboeken die je vertellen hoe je dat moet doen.

Putjesbroek

We jagen geluk na, we willen het nu en langdurig. We zoeken het overal ter wereld, maken lange reizen en verprutsen onze tijd met het plaatsen van foto’s op Instagram van de mooiste restaurants op de meest waanzinnige plekken waar de meest ‘authentieke’ gerechten werden opgediend. Het gaat veel minder om de ervaringen die je er had door met mensen te praten, door de gewoonten van ‘locals’ over te nemen of door een uur je mond te houden en gewoon te genieten van wat je om je heen ziet en wat er om je heen gebeurt. Dat hoeft niet aan het andere eind van de wereld te zijn, dat kan ook in Schin op Geul of Putjesbroek. Zou het misschien helpen om die smartphone eens een dag uit te zetten, niet altijd verbonden te zijn en geconfronteerd te worden met ‘gelukervaringen’ van anderen (al dan niet aardig opgeleukt). Nog zo iets; bezoek eens een plek waar je absoluut geen ontvangst hebt. Die bestaan echt nog en je zult verbaasd zijn van de rust die dat brengt en van de snelheid waarmee je aan de nieuwe situatie went. Komt geluk dan niet snel een stukje dichterbij? Je wordt in elk geval niet voortdurend afgeleid door de ervaringen van anderen.

Tegenslagen zijn nodig

Het overdreven najagen van geluk leidt dus eenvoudig tot teleurstelling en verdriet, want hoe vind je dat ultieme geluksmoment en hoe ben je in staat het zo lang mogelijk vast te houden? En zullen namelijk ook momenten en gevoelens in je leven zijn die ver afstaan van geluk. Wellicht spelen die zelfs wel een belangrijke rol in het vinden en herkennen van geluk, want hoe weet je nu wat geluk is als je het niet kunt afzetten tegen tegenslagen en verdriet? Misschien kunnen we pas gelukkig worden als we ook in staat zijn om met negatieve gevoelens om te gaan, met pijn, teleurstelling of eenzaamheid. In een essay over het najagen van geluk schrijft historicus Cody Delistraty  dat we verdriet niet actief hoeven op te zoeken, maar dat we ons ook niet door verdriet hoeven heen te worstelen. Het is volgens hem een ‘scherpende emotie’, die ons waakzaam houdt en die ervoor zorgt dat we onszelf diepgaander en onbarmhartiger onderzoeken.

Oosten-westen

Het dwangmatig najagen van geluk is volgens Delistraty vooral een Anglo-Amerikaans verschijnsel. Amerikanen staan bekend om hun positieve houding en glimlach onder alle omstandigheden, ook als die niet zo van toepassing is. Britten zijn bijvoorbeeld meesters in het vermijden van onprettige gesprekken. Dat is volgens psycholoog Brock Bastian niet gezond. In zijn boek ‘The Other Side of Happiness: Embracing a More Fearless Approach to Living’, schrijft hij dat iemand die in een Westerse cultuur leeft tot tien keer meer kans heeft een klinische depressie te ontwikkelen dan iemand in een oosterse cultuur. Daar beschouwen mensen positieve en negatieve emoties als in wezen gelijkwaardig. Ze jagen geluk niet actief na, zijn niet de hele dag bezig verdriet actief te vermijden. Volgens Bastian speelt religie hier een grote rol in, Boeddhisten proberen meer om het geheel van de menselijke toestand te bezien. Hoogleraar Roos Vonk ziet dit anders. Westerse mensen zoeken het geluk vooral in emoties met een hoge graad van intensiteit, zoals blij, opgetogen, enthousiast of extatisch. Er zijn volgens haar ook prettige emoties met een lagere graad van opwinding, zoals tevreden, ontspannen, sereen of kalm. In oosterse culturen worden juist deze emoties meer met geluk geassocieerd. Uit onderzoek blijkt wel dat gelukkige mensen productiever zijn. Dat zou voor werkgevers een reden kunnen zijn om geluk onder medewerkers te bevorderen. In de praktijk gebeurt dat ook, veel werkgevers doen er alles aan om hun werknemers zo comfortabel mogelijk hun werk te laten doen. Met veel vertrouwen en ruimte om te groeien, met een grote mate van verantwoordelijkheid en vooral met allerlei kansen voor hen om zich te ontwikkelen. Daar worden mensen gelukkig van, in elk geval in hun werk. Daarom heeft Google een gelukmanager in dienst, die ervoor moet zorgen dat iedereen zich zo blij mogelijk voelt.

De Stoïcijnen

‘Er is slechts één weg naar geluk en dat is door op te houden met je zorgen te maken over dingen waar je geen invloed op hebt’, sprak Epictetus vele eeuwen geleden. Hij was filosoof en aanhanger van het Stoïcisme, een van de meest invloedrijke en praktische filosofieën ooit. Die filosofie dankt zijn naam aan Zeno van Citium, die zijn onderwijs gaf bij de zuilengang van de Agora in Athene. Stoa betekent letterlijk zuilengang. Het Stoïcisme is dus een praktische filosofie die in essentie gaat over de verhouding tussen de mens en zijn omgeving. Het gaat over zaken als hoe kort ons leven is en hoe klein de invloed op ons eigen leven is. Het vertelt hoe we in controle en vastberaden kunnen zijn en dat ontevredenheid en een gevoel van ongeluk ontstaat, omdat we ons op de verkeerde dingen richten. We richten ons namelijk te vaak op zaken waar we geen invloed op hebben en te weinig op zaken waarin we zelf bepalend kunnen zijn. Als je je met andere woorden voortdurend loopt druk te maken over zaken waar je geen enkele invloed op kunt uitoefenen, zal dat leiden tot een constant gevoel van onvrede. Is dat wellicht ook een oorzaak voor dat groeiend aantal burn-outs?

Populair

Het Stoïcisme groeit op dit moment weer sterk in populariteit. Veel mensen denken dat het leven maakbaar is, dat iedereen dus verantwoordelijk is voor zijn eigen succes en geluk. De tegenbeweging, gerelateerd aan het Stoïcisme, zegt juist dat lijden onontkoombaar is en dat je die gedachte moet omarmen. Je moet negatieve emoties niet wegduwen, maar er mee leren omgaan. Het wereldbeeld van het Stoïcisme is een beetje pessimistisch, niet alles lukt, niet alles is een succes, niet elke man of vrouw is een ridder op een paard of een edele jonkvrouw. Van die gedachte knappen veel mensen op. Ze leren hun verwachtingen bij te stellen en om te gaan met tegenslagen. Het vindt ook zijn weerslag in het bedrijfsleven. De filosofie kan werknemers leren om met tegenslagen om te gaan en om zingeving en ambities bespreekbaar te maken en waar nodig bij te stellen. Je kunt namelijk niet altijd iets aan een situatie veranderen, je kunt wel leren om er mee om te gaan, om het een plaats te geven en je leven te vervolgen.

De gelukwens

Hoe reëel is de overspannen gelukwens die veel mensen – vaak jongeren – hebben? Is het leven maakbaar, kun je alles bereiken wat je wenst als je er maar hard genoeg voor werkt, als je eindeloos doelen stelt en die een voor een van je lijst kunt afvinken? Het antwoord lijkt duidelijk: nee, dat is in de meeste gevallen niet zo. Er zijn altijd omstandigheden en gebeurtenissen die onvoorzien zijn en waar je niet zo blij van wordt. Is dat een probleem? Als je er mee weet om te gaan niet, als je je realiseert dat ook dat onderdeel van je leven is en dat er ook weer betere tijden zullen komen kun je gewoon door. Lijkt me wel zo eenvoudig. En voel je je gelukkig, niet druk maken, gewoon door blijven gaan waarmee je bezig was.