Over leiderschap en JFK

Wat is leiderschap? Vroeger was het simpel. Jij stond aan het hoofd van een organisatie en jouw wil was wet, want jij was per slot van rekening de leider. Je was een machtige alleenheerser. Besloot je na twee maanden een eerdere koers radicaal te wijzigen, dan ging iedereen gewoon met je mee.

Dat is niet meer. Leiders hebben volgers nodig en die moeten worden overtuigd. Dat gebeurt in een omgeving die wordt gekenmerkt door razendsnelle ontwikkelingen en felle concurrentie. Dus worden er andere eisen aan leiders en hun leiderschap gesteld, je moet als manager en bestuurder de dialoog aangaan met zeer uiteenlopende in- en externe gesprekspartners. Je zoekt die dialoog zelf, je luistert vooral heel goed naar alle argumenten – voor en tegen – , je wint advies in en neemt op grond van vele afwegingen uiteindelijk een beslissing. Managers die sterk van deze strategie afwijken worden gezien als alfamannetjes op de apenrots, de onbetwiste leiders, die eigenlijk alleen succesvol opereren omdat ze beschikken over macht. Ze omringen zich met jaknikkers en dulden geen tegenspraak. Deze categorie leiders is ogenschijnlijk sterk, maar tegelijkertijd zeer kwetsbaar. Hun beslissingen worden niet breed gedragen en stuiten op (verborgen) weerstand en als ze even wat minder sterk zijn is hun lot snel bezegeld.

STEPHEN R. COVEY
Er zijn hele bibliotheken volgeschreven over leiderschap, maar de absolute goeroe op dit gebied is Stephen R. Covey. Van zijn boek ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap’(1) gingen miljoenen exemplaren over de toonbank. Eigenlijk is de Nederlandse vertaling van de Engelse titel (the 7 habits of highly effective people) niet helemaal correct, het gaat niet alleen over leiderschap, maar over een nieuwe manier om de kwaliteit van je werkende en je privéleven ingrijpend te verbeteren. De zeven eigenschappen – wees proactief, begin met het einde voor ogen, doe belangrijke zaken eerst, denk in termen van win/win, eerst begrijpen, dan begrepen worden, zoek synergie, houd je zaag scherp – werden later nog gevolgd door een achtste: leef vanuit je volledige potentie en inspireer anderen om hetzelfde te doen. Covey die in 2012 overleed, heeft vele titels op zijn naam en hij was wereldwijd een veelgevraagd gastspreker. Hij heeft nog veel aanhangers, alhoewel tegenstanders er op wijzen dat hij zich aanvankelijk vooral tot zijn op mormoonse geloofsgenoten richtte. ‘Zijn succes toont aan dat je met tegeltjeswijsheden en moralistische lessen van de zondagsschool een groot managementdenker kunt worden.’

JFK
Echt leiderschap, het nemen van beslissingen onder grote druk en met verstrekkende gevolgen, is vaak een eenzame bezigheid. Neem de 35ste en jongste president van de USA, John F. Kennedy, die in oktober 1962 werd geconfronteerd met een crisis waarbij het voortbestaan van de mensheid op het spel stond. Kennedy was een jonge en relatief onervaren president. De verstandhouding tussen Amerika en Cuba was sinds de geslaagde machtsovername door Fidel Castro in 1959 al jaren uiterst gespannen en één van de laatste presidentiële besluiten van president Eisenhower was het verbreken van alle banden met Cuba. Onder het bewind van Kennedy ondersteunde de CIA in april 1961 een poging van Cubaanse ballingen om het bewind van Castro ten val te brengen. De invasie van de Varkensbaai mislukte jammerlijk en Castro besloot nauwere samenwerking te zoeken met de Sovjet-Unie. De relatie tussen Amerika en de Sovjet-Unie stond sinds het begin van de bouw van de Berlijnse muur in augustus 1961 al op scherp, een confrontatie tussen de legers van beide landen werd maar net voorkomen. In augustus 1962 ontdekte een Amerikaans spionagevliegtuig dat Chroesjtsjov was gestart met het plaatsen van kernraketten op Cuba. Dat was volstrekt onacceptabel voor de Amerikanen.

DE OPLOSSING
Wat te doen? Kennedy sloot een invasie van Cuba uit, dat zou tot een directe confrontatie met Rusland leiden. Op 22 oktober 1962 bracht Kennedy zijn natie op de hoogte van zijn voornemen tot een volledige zeeblokkade. Daarmee voorkwam hij dat raketten konden worden geïnstalleerd. Dat was hoog spel, want als de Russische schepen de blokkade zouden negeren was een militair treffen, en daarmee het risico op een kernoorlog, een feit. Ook Chroesjtsjov begreep het gevaar. Hij had via zijn ambassade laten weten dat Rusland zich militair uit Cuba zou terugtrekken als Amerika op haar beurt de in Turkije gestationeerde Amerikaanse raketten zou verwijderen. Dat was een dilemma, want daarmee zou Kennedy aan haar Europese partners het signaal geven dat Amerika bereid was de Amerikaanse veiligheid ten koste van Europa te waarborgen. Zaterdag 27 oktober staat in de Amerikaanse geschiedenisboeken bekend als zwarte zaterdag, de natie en de rest van de wereld hielden hun adem in. In de ochtend kwamen Kennedy en zijn adviseurs op het Witte Huis bij elkaar om hun opties te bespreken. Kennedy luisterde naar alle argumenten, maar besloot rond het middaguur om te gaan zwemmen. Dat ontspande hem en gaf hem de rust om na te denken. Hij bedacht samen met zijn broer en minister van Justitie Robert Kennedy een briljante oplossing. Amerika ging akkoord met het Russische voorstel, op voorwaarde dat de terugtrekking van de Amerikaanse raketten uit Turkije geheim zou blijven. Robert bezocht ’s avonds de Russische ambassade om het Amerikaanse standpunt door te geven. Chroesjtsov ging akkoord, hij zag dat beide partijen voordeel hadden bij het voorstel, bovendien werd zo een zeer gevaarlijk con ict voorkomen. Op zondagochtend 28 oktober maakte de president bekend dat er een diplomatieke overeenkomst was bereikt en dat de raketbases op Cuba zouden worden ontmanteld.

DILEMMA
Kennedy toonde zich in die bange dagen een zeer bekwaam en effectief leider. Het Cuba-probleem was geëscaleerd tot een niveau dat er voor beide partijen geen gewenste oplossing meer voorhanden leek. Gewenst wil in dit verband zeggen een oplossing zonder militair ingrijpen, want dat zou gemakkelijk leiden tot een allesvernietigend nucleair con ict. Beide partijen realiseren zich de ernst van de situatie en beide partijen zijn bereid tot een nucleaire oorlog. Het Russische tegenvoorstel, terugtrekking van raketten uit Cuba én Turkije is op zich reëel, maar het is voor Kennedy onverkoopbaar aan zijn bondgenoten. Dus kiest hij voor de derde optie, hij steunt het Russische voorstel, met als voorwaarde dat de terugtrekking van Amerikaanse wapens uit Turkije geheim moet blijven. Dat is een harde noot die Kennedy op een later moment kan kraken, als de lont uit dit kruitvat is verwijderd. Rusland ziet de voordelen en gaat akkoord. Hoe kwam Kennedy tot zijn besluit? Hij wilde koste wat kost een kernoorlog vermijden, maar hij kon onmogelijk toestaan dat er Russische kernraketten op Cuba zouden worden gestationeerd. Hij stelde een groep adviseurs samen bestaande uit havikken en meer gematigde specialisten. Hij luisterde uitgebreid naar hun argumentatie, maar hij hield zijn eigen kaarten voor de borst, hij nam geen standpunt in. Toen nam hij de rust om na te denken, hij consulteerde zijn broer, zijn nauwste en meest gewaardeerde adviseur en via stille diplomatie kwamen ze samen tot de pragmatische oplossing. Een bijkomend gevolg van de crisis was dat beide wereldleiders besloten tot het instellen van een hotline, zodat ze in geval van nood direct met elkaar zouden kunnen praten. Die lijn bestaat nog steeds.

• Covey, Stephen, De zeven eigenschappen van effectief leiderschap, Uitgeverij Business Contact, 1e druk 1989,