Mieke Bon: ‘Verander of verdwijn, over VUCA-World’
Er doen zich allerlei belangrijke veranderingen voor in onze samenleving. Veranderingen die enorm veel van ons vragen en er soms voor zorgen dat we wat er van ons gevraagd wordt niet meer aankunnen en we alsmaar achter de feiten aanlopen.
Het zijn niet de sterksten of meest intelligente soorten die overleven, maar de soorten die zich het beste aanpassen aan veranderende omstandigheden.
(Charles Darwin)
Het uit de negentiende eeuw stammende citaat van Darwin, bekend van de evolutietheorie, heeft twee belangrijke inzichten in zich die de basis vormen voor het behalen van succes ten aanzien van de doelen die je jezelf, je team of je organisatie gesteld hebt. Op de eerste plaats maakt het citaat duidelijk dat mens en omgeving voortdurend aan verandering onderhevig zijn. Dat is altijd al zo geweest; verandering bestaat al zo lang er tijd bestaat. Deze verandering is de grondslag van ontwikkeling en in die zin noodzakelijk voor vooruitgang. Op de tweede plaats maakt dit citaat duidelijk dat als je niet mee verandert met je omgeving of met je tijdgeest, dit hele kwalijke gevolgen voor je kan hebben.
AANPASSING
Wil een organisatie blijven voortbestaan en zich voortplanten in een steeds veranderende omgeving waar concurrerende organisaties zich steeds aan deze veranderingen aanpassen, dan zal de organisatie zich ook voortdurend moeten aanpassen en ontwikkelen. Ondergang door niet-aanpassing is helaas de realiteit van alledag. Bedrijven gaan bijvoorbeeld ten onder omdat ze te laat meegaan in technologische veranderingen (Kodak, Nokia, Free Record Shop). Mensen gaan ten onder omdat ze informatiestromen, verleidingen en alle beslismomenten niet meer aankunnen (burn-out, hartaandoeningen, verslavingen). Groepen gaan ten onder omdat ze vasthouden aan tradities en waarden die de identiteit van de groepen altijd bepaalden, maar die achterhaald en onhoudbaar zijn in een nieuwe tijd.
VERANDEREND TIJDPERK
Als de verandering zo belangrijk is en altijd al een constante is geweest, wat is er vandaag de dag dan anders dan voorheen? Is de verandering anders dan in het verleden? Zoals Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde, al aangaf leven we niet meer in een tijdperk van veranderingen, maar in een veranderend tijdperk. In de Verenigde Staten wordt deze veranderende, nieuwe, stressvolle wereld samengevat met een overkoepelende term VUCA-World. VUCA is een acroniem voor Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity en is afkomstig uit het Amerikaanse leger. Het VUCA-niveau wordt daar gebruikt als maatstaf om oorlogssituaties snel in te schatten.
VUCA
De afzonderlijke woorden hebben elk hun eigen betekenis, maar vloeien ook enigszins in elkaar over.
Volatility (beweeglijkheid) staat voor de aard en dynamiek van verandering, de snelheid en turbulentie waarmee deze plaatsvindt.
Uncertainty (onzekerheid) betekent dat gebeurtenissen van nu en in de toekomst niet of nauwelijks voorspelbaar zijn, zelfs bij bekende gebeurtenissen, en de mate waarin we ons van zaken en gebeurtenissen bewust zijn. Veel gestelde vragen over onzekerheid zijn: Behoud ik mijn baan nog wel in de huidige economie? Welke impact zal het terrorisme op mijn leven hebben? Welke impact heeft de vluchtelingenstroom op ons leven?
Complexity (complexiteit) staat voor de hoeveelheid variabelen die bij zaken op hetzelfde moment een rol kunnen spelen, en de verwarring die door deze complexiteit ontstaat. We kunnen in deze tijd meer informatie vergaren dan ooit en tegelijkertijd moeten we deze informatie op haar waarde beoordelen en in verband met elkaar brengen. Door deze 24 uur per dag beschikbare informatiestroom neemt de onoverzichtelijkheid en complexiteit vaak alleen maar toe.
Ambiguity (meerduidigheid) communiceert de overvloed aan opties en de potentiële uitkomsten daarvan. Het gebrek aan duidelijkheid, de dubbelzinnigheid van condities, de verwarring tussen oorzaak en gevolg, en de vage realiteit die daarvan het gevolg kunnen zijn.
DISRUPTORS
Het VUCA-concept is overgenomen door bedrijven en organisaties om de ontwikkelingen binnen hun huidige context te bepalen. Het VUCA-niveau bepaalt de grenzen aan de mogelijkheden voor beleidsplanning. En deze grenzen blijken tegenwoordig steeds beperkender te worden. Dit wordt veroorzaakt door de vele interne en externe veranderingen die zich voltrekken. Deze veranderingen zijn op diverse niveaus aanwezig. De interne veranderingen zijn bijvoorbeeld de processen, systemen, vaardigheden, bemensing en cultuur. Organisaties hebben ook met de veranderingen in de markt te maken, zoals nieuwe toetreders die de gevestigde orde uitdagen en bedreigen. Deze, over het algemeen start-ups, worden ook wel disruptors genoemd.
Met een nieuw marktmodel wil de disruptor de gevestigde orde wakker schudden. Nieuwe creatieve technologieën staan vaak centraal bij disruptie. Voorbeelden uit het verleden zijn: smartphones van Apple en de taxi’s van Uber of het luisteren van muziek via Spotify. Naast deze nieuwe toetreders in de markt hebben organisaties ook te maken met de veranderende behoeften, gedrag of macht van klanten. Een voorbeeld van de macht van klanten is de informatie die te vinden is op de de ‘oude’ (pre-Facebook) reviewsites. Tegenwoordig wordt content veelvuldig gedeeld en vormt het een bron van consumentenmacht. Deze macht is gebaseerd op de mogelijkheid om waarde toe te voegen door het te delen en van commentaar te voorzien. Bij negatieve informatie kunnen klanten of consumenten zomaar binnen één seconden een bedrijf ten gronde richten.
‘Als de verandering zo belangrijk is en altijd al een constante is geweest, wat is er vandaag de dag dan anders dan voorheen?’
Kenmerken van de VUCA-wereld leiden regelmatig tot de ondergang van producten en bedrijven. Zo zijn Kodak en Nokia ten onder gegaan aan technologische veranderingen. Kodak verloor een enorm marktaandeel door de digitale camera. Ook heeft de economische crisis die in 2008 ontstond een enorme impact gehad op veel markten. Recent nog ging V&D failliet, doordat het concern niet met de tijd mee ging. Ook miste het bedrijf de boot door zich niet te richten op de online verkoop, iets wat de concurrentie wel deed. WhatsApp en Skype deelden gevoelige klappen uit aan KPN en ze wisten onze manier van communicatie drastisch te veranderen, overigens net zoals Facebook en Instagram dat doen. Papieren kranten moeten grote moeite doen om zich op tijd aan te passen aan het digitale nieuws en veel winkels kunnen niet omgaan met digitale verkoop. Bij Free Record Shop speelde hetzelfde, ze hielden te lang vast aan het oude verdienmodel van cd’s, lms en games voor het massapubliek en gingen daarmee de prijsconcurrentie aan met Bol.com en MediaMarkt. Autofabrikanten hebben juist kunnen pro teren van de veranderende eisen die klanten stellen aan milieu, uiteraard in combinatie met de scale stimulans die daarmee samenhangt.
AGILITY
Onderzoek wijst uit dat ‘agility’ noodzakelijk is om toekomstbestendig te worden. Agile is het Engelse woord voor beweeglijk of lenig. Daarbij gaat het om eigenschappen als snelheid, kracht, focus, precisie en flexibiliteit. Deze eigenschappen bepalen het vermogen van een organisatie om de wensen en eisen van een klant boven water te krijgen en aan die steeds veranderende wensen en eisen te blijven voldoen. Agile managen is een werkwijze om dit te realiseren en het is gericht op mensen en samenwerking. De werkwijze is gebaseerd op een aantal principes. Het begint er mee de klant te begrijpen om daarna waarde voor hem te kunnen creëren. Klantenpanels of klantarena’s helpen organisaties unieke klantervaringen te creëren. Ten tweede is ‘alignment’ – alle neuzen wijzen dezelfde kant uit – van alle betrokkenen uit alle relevante afdelingen een vereiste. Deze alignment bereik je door samen te werken aan één gemeenschappelijk en gedragen doel. Hierdoor komt de klant écht centraal te staan. Het geven van vertrouwen en verantwoordelijkheid aan de teams is een vereiste voor het optimaal functioneren van deze zogeheten ‘zelfsturende’ teams. Als laatste zijn leren door experimenteren, snelheid, flexibiliteit en verantwoordelijkheid belangrijke elementen van agile managen.
Het agile managen van organisaties kan ervoor zorgdragen dat bedrijven en organisaties zich comfortabel kunnen voelen in een wereld van verandering. Succes met uw eigen agile ontdekkingsreis!
Mieke Bon – Business & Organisatieontwikkeling
