Jack Jansen over de onvermijdelijkheid van chaos en crisis
“Het leven loopt zoals het loopt. Chaos en crisis zijn niet te vermijden, ze horen er gewoon bij”. Sterker nog ze zijn nodig om ons uit onze eigen hardnekkige patronen te halen. Patronen die ervoor zorgen dat we reflexmatig reageren op onze omgeving en waarmee we steeds dezelfde effecten creëren. Chaos en crises bieden de mogelijkheid om stil te staan bij datgene wat er in en met ons aan de hand is. Tenzij we blijven hangen in projectie en ons aandeel maar niet kunnen of willen zien. Gelukkig is het leven geduldig en biedt ons de volgende kans op mislukking.
Jack Jansen, 24 jaar. Jong, ambitieus, van plan snel en goed carrière te maken, rechtstreeks op weg naar de top. Dat liep eigenlijk best voorspoedig. Hij werd na zijn HEAO-opleiding en militaire dienst consulent in een uitzendorganisatie, werd vestigingsmanager in Maastricht en regiomanager in Utrecht. Daar liep hij vast. “Ik was onzeker, maar wist dat verbaal uitstekend te verbloemen.” Na driekwart jaar was het afgelopen, ik werd uit de functie gezet en dat was een behoorlijke klap. Zat ik thuis in mijn toenmalige woonplaats Dodewaard. Dan kun je twee dingen doen: je tegen de situatie verzetten, alles en iedereen de schuld geven of proberen er mee te leven en verder te gaan. Ik gaf alles en iedereen behalve mezelf de schuld én ging door.”
CHAOS
Utrecht werd dus de eerste crisis. “Zo’n gebeurtenis is niet leuk, maar blijkbaar nodig, omdat het mij verwarde en aan het twijfelen bracht”. En twijfel is zeer waardevol. Die twijfel haalde ik weg door de schuld bij de ander te leggen, maar er was een stem in me die wel beter wist. Die wist dat ik mijn eigen aandeel had gehad in dit proces. Toentertijd verwarde ik aandeel nog met schuld. Ik hervond me en ging bij VGZ aan de slag als commercieel manager. Ik werd al snel commercieel directeur van een joint venture. Aan de buitenkant heel succesvol, maar eigenlijk was het een hele conflictueuze periode in mijn leven. Ik was dwars, was vaak in gevecht en was het er overal niet mee eens. Waarmee? Met zo’n beetje alles. De volgende stap was logisch en onvermijdelijk, ik wilde ruimte om zelf iets te beginnen. Een reorganisatie in 1996 gaf me de kans en ik vestigde me als marketingconsultant, want economische processen – met als kern intermenselijke relaties – boeiden me nog steeds. Dat ging heel goed, ik verdiende geld als water, maar ik was er niet gelukkig mee. Ik realiseerde me dat het alweer tijd was voor iets anders, ik wist alleen niet wat. En het mooie van het leven is, dat als we het zelf niet meer weten, het leven ons helpt. Overigens is dit een besef achteraf. Ik kwam in contact met Ruud van Hussen, die me wees op de LIFO (Life Orientations) methode. Deze methode richt zich op gedragsstijlen en het is praktisch gereedschap om aan de hand van scores in gesprek te gaan met mensen over hun gedrag. Ik gebruikte het in advisering van organisaties, omdat je heel goed duidelijk kunt maken hoe individuen, maar ook teams opereren. Nu kan ik zien dat dit de eerste stap was op de route naar wat ik nu doe. Coaching en counselling in organisaties.
‘En het mooie van het leven is, dat als we het zelf niet meer weten, het leven ons helpt. Daar kom je overigens achteraf pas achter.’
REFLEXMATIG
Welke rol heeft ieder teamlid, welk gedrag is waarneembaar en redelijk voorspelbaar vanuit het pro el? Sluiten zelfbeeld en waarneembaar gedrag op elkaar aan? Welke dynamiek zit er in een organisatie, waardoor specifiek gedrag geactiveerd wordt en ander gedrag vermeden of verketterd? Wat is de achtergrond van de huidige cultuur en wat is nodig om deze in de ogenschijnlijk gewenste richting te krijgen? Is het een meer patriarchaal of matriarchaal systeem? “En zo heb ik nog wel wat vragen? De organisatie als systeem waarin de verschillende elementen op een bepaalde manier interacteren met elkaar. Welke dynamiek is er in de markt en wat betekent dit voor de organisatie en welke impact heeft dit op de medewerkers? Vanuit systemische hoek krijg je simpelweg andere antwoorden dan vanuit de psychologische hoek en het is dit palet aan antwoorden wat het echte inzicht met zich meebrengt. Dit zijn stevige exercities in organisaties waarbij lang niet altijd gewenste antwoorden naar boven komen. En dan komt, generaliserend gesproken, in organisaties de behoefte aan controle weer omhoog met de grote kans dat patronen het weer overnemen en de organisatie reflexmatig reageert. Kodak, maar ook V&D zijn daarin zeer sprekende voorbeelden. Apple komt ook aan de beurt, al gaat dat nog een paar jaar duren.”
TABOES
Wat in organisaties geldt, geldt ook voor persoonlijke ontwikkeling. “Je kunt crises of periodes van wanorde onderdrukken, of je kunt, nadat de crises door je heen is geraasd, reflecteren. Wat is er eigenlijk aan de hand, hoe is deze situatie ontstaan, welke gevolgen heeft het en wat kunnen we er aan doen? Daarbij moet je als adviseur of coach de ruimte nemen om blinde vlekken en taboes te benoemen dan wel aan het licht te brengen. Anders heb je geen meerwaarde en kun je net zo goed thuis blijven. Ieder patroon heeft een geïncorporeerde blindheid voor zichzelf en wordt dus per definitie niet waargenomen door onszelf. Hierdoor beschermt het individu met haar identiteit zichzelf. Ieder boek met een stappenplan kan naar de rommelmarkt en iedere coach of consultant die beweert de oplossing te hebben, moet je wat mij betreft met pek en veren buiten de deur zetten. Je moet het zelf doen, we kunnen wel een gids voor je zijn. Maar dan heb je wel een gids nodig die niet van de wijs raakt als jij in je verwarring terechtkomt. En er blijft altijd iets wat niet weg gaat of onoplosbaar blijft. Het onacceptabele moeten we leren te accepteren.”
COACHING
Jack Jansen gebruikt zijn persoonlijk ervaringen en de kennis die hij al doende heeft opgedaan in verschillende functies, tijdens allerlei opleidingen en bovenal 21 jaar coaching en counselling van individuen en organisaties. “Hierbij heb ik moeten leren om mijn eigen projecties eruit te filteren. Ik heb soms de indruk dat de ene helft van Nederland de andere helft coacht, anderzijds de realiteit leert mij ook dat onze beroepsgroep veel individuele mensen en organisaties daadwerkelijk tot steun is. Dat blijkt ook uit mijn eigen klantenbestand; sommige opdrachtgevers ondersteun ik al langdurig. Ze komen steeds verder in hun eigen proces. Mijn levenswandel is uniek in haar feiten, maar als proces behoorlijk vergelijkbaar met andere mensenlevens. Iedereen heeft kwaliteiten, maar ook zwakkere plekken, die we zoveel mogelijk proberen te maskeren. Deze gemaskeerde kwetsbaarheden gaan ‘ondergronds’ en kunnen daarmee taboes worden voor onszelf. Het bewust worden van deze kwetsbaarheid en het doorbreken van taboes is vaak moeilijk, omdat ons patroon ons beet heeft en ons in de ‘repeat’- stand zet. Maar gelukkig helpt het leven ons daarbij. Iedere dag weer komen de mogelijkheden voorbij om af te leren wat we eigenlijk nooit hadden willen aanleren. Pijn en loyaliteit zijn zowel trigger als ‘verdubbelaar’ voor onze patronen. Iedereen krijgt met teleurstellingen te maken of komt op een gegeven moment op essentiële kruispunten in zijn leven. Ga je dan links- of rechtsaf of gewoon maar rechtdoor, omdat je dat altijd al deed, omdat het je patroon was? Dat is waar het om draait. Chaos en crisis zorgen, nadat de eerste verwarring weg is, voor ruimte tot reflectie. Het is deze reflectie die ervoor kan zorgen dat je andere en misschien wel, betere beslissingen gaat nemen. In plaats van meteen van je af te bijten, overal en nergens de oorzaak van je problemen te zoeken, maar eens vanaf een afstand kijken naar wat er nu werkelijk aan de hand is, wat jouw eigen rol daarin is en dan ontdekken hoe een oplossing er eventueel uit zou kunnen zien. Denk na, kijk eens naar de argumentatie van de ander, verplaats je in zijn standpunten, voel wat er te voelen is. Dat is best moeilijk, dat kost kracht, dat is niet altijd positief voor je zelfbeeld, maar het helpt je wel verder. Je wordt er misschien zelfs, afhankelijk van je definitie, een beter mens van, of een gelukkiger mens. Want is dat niet wat we diep in ons hart allemaal nastreven? Geluk, plezier in je leven, in wat je doet, in omgaan met andere mensen, met je gezin, vrienden en collega’s. Ik ben nog nooit iemand tegengekomen die daar niet naar op zoek was.”
HOMO REFLECTUS
Reflecteren is terugdenken en overzien, nadenken over jezelf, je gedrag of een situatie. En niet te vergeten, voelen. Ervaren wat er in je gebeurt. Reflectie is niet louter een intellectueel of rationeel proces. Doel van het reflecteren is het vergroten van begrip, inzicht en verbinding maken met alles wat er in je leeft, om van daaruit patronen te doorbreken. Reflecteren op wat je doet bied je de mogelijkheid om los te komen van je ongewenste patronen om van daaruit je gedrag aan te passen. “Reflecteren zoals ik dit bedoel is zeker niet makkelijk en wordt alleen nog maar moeilijker met de karrevracht aan prikkels die wij dagdagelijks op ons afgevuurd krijgen. Kijk naar de bagger die via social media de wereld in wordt geslingerd.
Het is heel eenvoudig om anoniem los te gaan op iets wat je niet helemaal bevalt. Je kunt ook proberen om je een oordeel te vormen op basis van argumenten en inlevingsvermogen en dat genuanceerd en respectvol te doen. Nog los van de vraag of je überhaupt moet reageren. Ik zie bij social media dat de nuance verdwijnt, we worden in onze reacties alleen nog maar gedreven door emoties. Daar is op zich niks mis mee, emoties zijn natuurlijk processen, maar we interpreteren altijd vanuit onze eigen waarheid en die sluit lang niet altijd aan bij de boodschap van de ander. Bij social media zie je wat er gebeurt als onze projecties de vrije, ongecensureerde hand krijgen. We worden weer neanderthalers en slaan elkaar voor het minste of geringste voor de kop.”
‘Is chaos een probleem? Wat mij betreft niet, omdat ik chaos, crisis en ook strijd accepteer als een onderdeel van het natuurlijke proces wat wij leven noemen.’
Een gesprek met Jack Jansen loopt al snel uit. “Omdat ik ook een prediker ben, ik praat graag en ja, ik heb zo mijn overtuigingen”. Bovendien is er gewoon veel te vertellen, ook over de laatste maatschappelijke ontwikkelingen. “Zijn die goed of slecht, zeg het maar? Ze zijn er, ze horen erbij en ze kunnen de voorbode zijn van verdere chaos en crisis voortkomend uit de strijd die mondiaal woedt. Is dat een probleem? Wat mij betreft niet, omdat ik chaos, crisis en ook strijd accepteer als een onderdeel van het natuurlijke proces wat wij leven noemen. Dat is wat reflectie mij heeft opgeleverd. Ik ben nu druk bezig met een boek over de waarde en toepasbaarheid van reflectie. En over historisch besef, welke lessen kun je uit de geschiedenis halen en hoe ken je daar betekenis aan toe? Omdat we serieus moeten kijken naar het potentieel tot destructie wat in ons leeft. Overigens maak ik hierin ook gehakt van wat ik noem ‘de mythe van de maakbaarheid’. Alsof alles voor iedereen bereikbaar is, kwestie van willen, hard werken en doorzetten. Totale flauwekul, dat zorgt voor veel ellende. Want als je het dus niet maakt, wat dan? Ben je dan een mislukkeling, een loser, een tweederangs burger? Deze mythe zorgt voor een ratrace die in mijn ogen niet in deze mate hoeft en ja, ik bied een alternatief. Hoe mijn boek gaat heten? Homo Reflectus! Wat dacht je dan?”
