Crisis en economie onder Covid-19
‘Overheid, haal geplande investeringen naar voren’
Nu de medische crisis in elk geval voor dit moment onder controle lijkt is er meer tijd en aandacht voor het volgende drama: de economische crisis. Want dat die er komt is zeker en dat we dit in deze omvang nog nooit hebben meegemaakt ook. Wat nu?
Na de lockdown was de overheid ongekend snel met het nemen van maatregelen om de impact van Covid-19 op onze economie te verzachten. Vanaf 15 maart kwam die namelijk zo ongeveer tot stilstand. Horeca en scholen gingen dicht, het OV kwam tot stilstand en door het devies: blijf binnen en houdt anderhalve meter afstand werden ook andere branches bijna allemaal hard getroffen. Nu veel maatregelen zijn versoepeld komt alles weer langzaam op gang en nu wordt duidelijk hoe groot de ravage is.
Slechte prognoses
De Nederlandse Bank stelde in de prognose van juni 2020 het volgende: ‘In de raming voor 2020 daalt het bruto binnenlands product (bbp) in Nederland met 6,4%. Dat is de grootste krimp in de naoorlogse geschiedenis en bijna twee keer zo groot als die tijdens de kredietcrisis (2009). De particuliere consumptie krimpt met een ongekende 7,6%. De bedrijfsinvesteringen (exclusief woningen) nemen af met 13,9% en de uitvoer daalt met 10,9%. Enige compensatie komt van de overheidsbestedingen, die met 3,1% groeien. Na 2020 treedt een langzaam maar gestaag herstel op, met een bbp-groei in 2021 van 2,9% en 2,4% in 2022. De bestedingscategorieën die in 2020 het sterkst krimpen, laten in de jaren daarna het grootste herstel zien’. Ook de werkloosheidscijfers laten een donker beeld zien. De werkloosheid stijgt dit jaar naar 4,6% en in 2021 zelfs naar 7,3%. Pas in 2022 zal de werkloosheid weer wat dalen naar 5,7%. De cijfers van De Nederlandse Bank en het Centraal Planbureau komen overeen. Beide instellingen maken de kanttekening dat het hier om momentopnames gaat. In geval van een tweede golf of meerdere ernstige uitbraken zullen bovengenoemde cijfers sterker stijgen. Dat betekent dat de overheid dit jaar met een groot begrotingstekort zal worden geconfronteerd, fors, maar volgens het CPB buiten de gevarenzone. Nederland blijft een rijk land met een behoorlijke kasreserve. De triple A rating zorgt er bovendien voor dat de overheid snel geld uit de markt kan halen. Geen paniek dus.
Investeer
Zowel DNB als het CPB complimenteren de overheid met de snelle uitrol van steunpakketten voor het bedrijfsleven, ondernemers en zzp’ers. Op dit moment is al meer dan 30 miljard in de economie gepompt. Dit had tot gevolg dat bedrijven in veel gevallen konden doorwerken en dat de groei van de werkloosheid beperkt bleef. Of er vervolgpakketten komen en hoe die er dan uit gaan zien is nog onbekend. Duidelijk is wel dat ze nodig zijn, het aantal faillissementen zal na verwachting vanaf september sterk toenemen. Bij een tweede golf ligt continuering van een vorm van generiek steunbeleid voor de hand. Bij herstel zal de steun naar verwachting worden afgebouwd. De enorme overheidssteun is een trendbreuk met de overheidsmaatregelen tijdens de bankencrisis in 2008. De financiële sector werd weliswaar gesteund, maar voor de rest was bezuinigen en belastingen verhogen het devies met als gevolg dat het land in een langdurige en diepe recessie terecht kwam. Het CPB adviseert de regering geplande investeringen in bijvoorbeeld infrastructuur, woningbouw en energietransitie door te laten gaan en waar mogelijk naar voren te halen. Dat klinkt eenvoudig. Plannen die eigenlijk al zijn uitgewerkt gewoon nu in gang zetten. Voor de extra woningbouw zitten er beperkingen in stikstofuitstoot, in versnellen van infrastructurele projecten in vergunningstrajecten en eventuele bezwaarprocedures. Ook bedrijven snappen dat er iets aan de hand is. Zo maakte BP bekend dat Covid-19 de energietransitie zal versnellen, omdat het virus een blijvend effect zal hebben op de wereldwijde energievraag. Daarom schrijft het bedrijf zo’n 13 miljard euro af op zijn olie- en gasreserves: ‘De directie verwacht dat de nasleep van de pandemie het tempo van de overgang naar een koolstofarm energiesysteem zal versnellen’. Overigens besloot het bedrijf ook om wereldwijd al 10.000 medewerkers te ontslaan.
Groen herstel
Dat een energietransitie nodig is om klimaatverandering te stoppen is evident en dat een versnelling van die transitie vele miljarden extra in onze economie zal pompen ook. Combineer herstel dus met groen. Het idee klinkt sympathiek, maar heeft vele haken en ogen. De wereld heeft de laatste maanden aan den lijve ondervonden hoe fijn het is om schone lucht in te ademen, om lekker rustig in Amsterdam rond te wandelen, om zo’n beetje in je eentje over de snelweg te rijden. Dat is inmiddels al weer verleden tijd. Het dagelijkse verkeersaanbod zit weer op 97% van dat voor corona. Opvallend is trouwens wel dat veel ochtendfiles verdwenen zijn, we werken blijkbaar veel meer thuis! Ook het aantal vliegbewegingen neemt weer toe, toeristen dromen van hun vlucht naar de warmte, maar toch verwacht het Internationaal Energieagentschap (IEA) dat de emissie van broeikasgassen dit jaar met zo’n 8% zal dalen. Daarmee zijn we er niet. Volgens IEA zullen de emissies de komende tien jaar elk jaar met 7,6% moeten blijven dalen om de doelen van het klimaatakkoord van Parijs te halen. De kosten om dat structureel voor elkaar te krijgen zijn hoog, maar de kosten die we zullen moeten maken als we het niet halen zijn hoger. In een artikel van NRC van 13 juni pleiten Nederlandse economen verbonden aan het Sustainable Finance lab voor duurzaam herstel, zoals netten voor glasvezel, warmte, biogas, regionale lightrail en grensoverschrijdende hogesnelheidslijnen. Wereldwijd hebben overheden 9.000 miljard dollar gereserveerd om de economie weer aan te jagen, maar worden dat groene miljarden? Die kans is gering. De nadruk lijkt te liggen op snel herstel. Trump versoepelde afgelopen maand per decreet klimaat- en milieuwetgeving, omdat die in zijn ogen het herstel zouden vertragen. In Amerika krijgen oliebedrijven in nood 1,9 miljard aan belastingvoordelen en Amerikaanse luchtvaartbedrijven kunnen onderling 60 miljard verdelen. Zonder voorwaarden vooraf. China blijft kolencentrales bouwen, er zijn dit jaar wereldwijd minder windmolens en zonneparken gebouwd dan gepland. Dat is de eerste daling in twintig jaar.
Steunmaatregelen
De Nederlandse overheid heeft bijvoorbeeld besloten KLM voor een bedrag van 3,4 miljard te ondersteunen . Aan die steun zijn voorwaarden verbonden, de overheid stelt niet alleen financiële, maar ook duurzaamheidseisen. Ook het Duitse Lufthansa krijgt alleen steun op basis van duurzaamheidseisen. De Engelse zakenkrant Financial Times pleitte voor strenge groene voorwaarden aan vervuilende bedrijven die steun ontvangen. Dat zijn goede voorbeelden van hoe het ook kan. De Nederlandse Bank is een voorstander van belastingheffing op CO2-uitstoot. Dat lijkt een sterk argument om groen herstel te realiseren. Hoe hoger de omzet en dus de uitstoot van een bedrijf, hoe groter de belastingdruk en dus hoe groter de prikkel om iets aan die uitstoot te doen. Dat lijkt allemaal voor de hand te liggen, maar een snel economisch herstel in deze onzekere tijden weegt vaak zwaarder. In die gedachtegang wordt het verkleinen van emissies en vergroenen van productie nog als een extraatje gezien. Als een mooi gebaar en als een excuus, ‘we willen wel, maar we kunnen gezien de economische omstandigheden nog even niet’. Daar spreekt geen urgentie uit. Die is er wel, dat is inmiddels voldoende aangetoond. Dus aan de slag. Dat dingen niet eenvoudig lijken, dat er veel hobbels zijn te overwinnen, dat mag geen aanleiding zijn om het dan maar niet te proberen. Plant die stok in de grond en ga stap voor stap op weg naar je doel. En als het doel dan niet helemaal wordt gehaald, maar 80% van wat je voor ogen had wel wordt gerealiseerd is dat een succes! Dat is namelijk de rode draad in ondernemerschap.