Column Nadine Maters: Fraude is van alle tijden

Hoe houden wij het beroep van accountants in balans? Voorheen was wellicht de maatschappelijke verwachting dat de accountant er voor moest zorgen dat de debetzijde gelijk moest zijn aan de creditzijde, simpel gezegd dat links en rechts van de balans aan elkaar gelijk moeten zijn, tegenwoordig is de rol van de accountant heel wat breder.

Binnen de accountancy bestaat de zogenaamde verwachtingskloof; de maatschappij heeft bepaalde verwachtingen van de accountants die niet altijd overeenkomen met de aard en het doel van hun werkzaamheden. De accountant probeert deze verwachtingen zo goed als mogelijk waar te maken. Hoogleraar Langendijk: “Financiële informatie moet getrouw zijn. Accountants spelen daarin een ongelofelijk belangrijke rol. Ze voegen door controle zekerheid toe aan die informatie.”

Hierbij hoort ook zijn rol om fraude te ontdekken bij een onderneming. Primair is dit niet de rol van de accountant maar mocht hij een signaal zien dan zal hiernaar geacteerd moeten worden. Iedereen kent de boekhoudschandalen zoals die van Enron, Parmalat, Ahold, etc. waarbij dan ook vaak naar de accountant gekeken wordt. Het Enron boekhoudschandaal, hier dreigden werknemers niet alleen hun baan maar in sommige gevallen ook nog eens hun pensioen kwijt te raken, is hiervan het beste voorbeeld, omdat dit schandaal ook daadwerkelijk zowel de ondergang van het bedrijf als het betrokken accountantskantoor betekende.

Het grote verschil tussen een fout of fraude is het opzettelijke karakter van fraude. Hierbij ziet de accountant voornamelijk de afwijkingen die voortkomen uit frauduleuze financiële verslaggeving of uit de oneigenlijke toe-eigening van bezittingen. Uit (wetenschappelijk) onderzoek blijkt dat er drie factoren nodig zijn om tot fraude te komen.

• De eerste factor is dat de fraudeur druk moet ervaren. Druk komt meestal voort uit (persoonlijke) geldzorgen die mensen hebben, waardoor ze de noodzaak voelen om diefstal/fraude te plegen. Hierbij kan gedacht worden aan het bekostigen van een bepaalde luxe levensstijl of in extremere gevallen (drugs)verslavingen.
• De tweede factor is dat mensen in de gelegenheid moeten zijn om te frauderen. Enerzijds gaat het hierbij om de daadwerkelijke kans om te frauderen en anderzijds fraude  te kunnen plegen zonder dat dit opgemerkt wordt.
• De derde factor van de fraudedriehoek is rationalisatie. Mensen moeten hun eigen gedrag kunnen goedpraten voor zichzelf. Bijvoorbeeld vanuit de opvatting dat een hogere beloning op zijn plaats zou zijn. Een klassiek geval van ‘waarom zij wel en ik niet’.

Voordat fraudeurs aan het licht komen staan zij vaak binnen organisaties bekend als trouwe medewerkers, ze zijn nooit ziek, werken altijd door en bekleden dezelfde positie jaren achter elkaar. Hiermee zorgen ze ervoor dat niemand de fraude kan ontdekken, deze komt vaak pas aan het licht doordat iemand anders, bijvoorbeeld door ziekte, zijn taken overneemt. Hoewel fraude van alle tijden is kunnen organisaties zich hier tegen wapenen door solide interne procedures in te regelen. Hier heb ik in mijn vorige column aandacht aan besteed.

Een nieuwe vorm van fraude betreft de digitale fraude. Het internet, de laptop en smartphone zijn niet meer weg te denken uit onze werkmethodes en maatschappij.  ICT-vernieuwingen volgen elkaar in een hoog tempo op. Hiermee is ook cybercriminaliteit een feit geworden. Iedereen is zich bewust van phishing mails, desondanks vinden fraudegevallen door dit fraudemiddel nog steeds plaats. Een nieuwe vorm van fraude die zich steeds meer voordoet is datadiefstal. Data van organisaties zoals klantgegevens zijn in de (zwarte) markt geld waard. Een concreet fraudegeval had betrekking op adresgegevens van een woningcorporatie die voor een euro per adres werden verkocht. Bij tienduizend adresgegevens kan dat toch behoorlijk oplopen. Bedrijfsgeheimen zoals knowhow zijn voor concurrenten erg aantrekkelijk.

Ook de wetgever ziet deze trend en probeert vanuit Europese richtlijnen hierop in te spelen. Hiervoor is onder andere in oktober 2018 de Wet Bescherming Bedrijfsgeheimen doorgevoerd. Deze Wet geeft aan wat er onder een bedrijfsgeheim wordt verstaan en tegen welke inbreuken op een bedrijfsgeheim kan worden opgetreden om bedrijven ook juridische meer mogelijkheden te geven. Niet alleen de rol van de accountant is afgelopen jaren veranderd maar ook de vormen van fraude. Meegaan met onze tijd en op een goede manier hierop inspelen is dus voor ons allemaal van groot belang.

Nadine Maters

Maters Accountants B.V.

Groesbeekseweg 14
6524 DB Nijmegen info@matersaccountants.nl