Column Jack Jansen: ‘Ben je wel echt ziek?’

Mocht je tijdens je verjaardagsfeestje het gevoel hebben dat de boel een beetje aan het ‘inkakken’ is, breng dan gewoon eens ziekteverzuim op het werk ter sprake. Geheid dat ieder daarover een mening heeft. En extra leuk als daar wat controversiële en onconventionele denkbeelden worden geventileerd.

De cijfers laten zien dat bij elkaar alle werknemers zich 1,1 keer per jaar ziek melden. Is dat veel, is dat weinig? Hangt er natuurlijk vanaf waarmee je het vergelijkt en wat je in die redenering wel of niet meeneemt. De gezamenlijke arbodiensten geven aan dat in 50% van de gevallen medisch gezien niets aan de hand is. De vereniging van Bedrijfsartsen (NVAB) praat zelfs over 70 tot 80%. Als dat daadwerkelijk zo is, dan doet het er niet toe waarmee we het vergelijken, het is dan gewoon veel. Nou kunnen we daar natuurlijk allerlei tools op loslaten om dit probleem te ‘tackelen’. We kunnen zelfs bedrijfsrecherche inschakelen die dan onderzoekt, inclusief het verzamelen van bewijsmateriaal, of er gefraudeerd wordt. Maar als we onze discussie over ziekteverzuim eens over een andere boeg gooien, misschien ontstaat er wel zoiets als een paradigma-shift. De moeite waard, want de bestaande meningen kennen we wel en die (b)lijken weinig effectief.

In het woord verzuim zit al een impliciet oordeel. Verzuim betekent zoveel als ‘nalaten iets te doen of in dit geval nalaten aanwezig te zijn’. In gebreke blijven. De ziekte is dan de oorzaak van het nalaten. ’Ik ben ziek en kan echt niet komen werken chef’. Als we in gebreke blijven worden we schuldenaar in een relatie die gebaseerd is op uitwisseling. In dit geval de uitwisseling van levenstijd voor arbeid met salaris als afkoop. Als we schuldenaar zijn, hebben we per definitie een schuld. Ziekteverzuim heeft dus een connotatie van schuld. Dat maakt ook dat mensen zich schuldig voelen als ze verzuimen. Om deze schuld voor zichzelf te rechtvaardigen, moeten ze zich ook daadwerkelijk dusdanig ziek ‘voelen’ dat dit het schuldgevoel overstijgt. Het is om die reden dat mensen met een hoog verantwoordelijkheidsgevoel zich minder snel ziek zullen melden. Het gevoel van ziekte maakt geen enkele kans om boven het gevoel van verantwoordelijkheid uit te komen. Anders gezegd, het risico op schuldgevoel is dusdanig impliciet aanwezig bij deze mensen, dat ze alles op alles zetten om dat te vermijden. Ziekte wordt dan innerlijk onbespreekbaar.

Als er aan de ene kant een schuldenaar is, is er aan de andere kant de schuldeiser. In dit geval de werkgever. Het ziekteverzuim dat mogelijkerwijs, zie de cijfers, voor een fors percentage niet gerelateerd is aan ziekte, maakt de disbalans tussen werknemer en werkgever duidelijk. Ziekteverzuim is blijkbaar een mechanisme dat weer voor de balans moet zorgen. Simpeler gezegd, er is in de uitwisseling al iets aan de hand waarvoor ziekteverzuim blijkbaar de (schijn)oplossing is. Laten we daar eens naar kijken in plaats van de focus te leggen op het verzuim zelf.

Jack Jansen