‘Leiderschap heeft alles met vertrouwen te maken’
Over de maakbaarheid van leiderschap
Er zijn bibliotheken volgeschreven over leiderschap en talloze trainingsinstituten verdienen een zeer goed gevulde boterham met cursussen over dit onderwerp. Hoe word je een goede leider en is het eigenlijk wel te leren of word je als leider geboren?
Ook leiderschap is aan verandering onderhevig. In vroegere tijden was een goede leider vooral autoritair. Dat is gelukkig niet meer zo, een autoritaire leider wekt verzet op, medewerkers overtuig je niet meer met bevelen. De leiders van vandaag geven richting aan, ze faciliteren verandering en het zijn verbinders. Wanneer het goed is zorgen ze ervoor dat medewerkers vanuit een eigen drive en verantwoordelijkheidsgevoel er als team alles aan doen hun klanten optimaal te bedienen.
Overtuiging is key
De leider die hoog op de troon gezeten, omringd door cijfers en grafieken alleen stuurt op omzet, marge en aandeelhouderswaarde bestaat niet meer. Leiders hebben volgers nodig en die moeten worden overtuigd. Dat gebeurt in een omgeving die wordt gekenmerkt door razendsnelle ontwikkelingen en felle concurrentie. Dus worden er andere eisen aan leiders en hun leiderschap gesteld, je moet als leider en bestuurder de dialoog aangaan met zeer uiteenlopende in- en externe gesprekspartners. Je zoekt die dialoog zelf, je luistert vooral heel goed naar alle argumenten – voor en tegen – , je wint advies in en neemt op grond van vele afwegingen uiteindelijk een beslissing, die door de werkvloer wordt gedragen. In dat traject spelen ook kritische adviseurs een rol, ook jonge relatief onervaren mensen, die in een totaal andere (technische) wereld naar andere oplossingen zoeken. Macht telt niet meer, het gaat om overtuigingskracht, zelf het goede doen en zo langzaam maar zeker richting geven. Sturen op basis van argumenten, niet op basis van macht of status. Ook daarom zijn veranderingsprocessen zo ingewikkeld. Veranderingen hebben alleen kans van slagen wanneer ze gedragen worden, wanneer de werkvloer is overtuigd van de meerwaarde van een voorstel. Geen dwang of drang, maar overtuiging, eerst bij een kleine groep en wanneer dan duidelijk wordt dat veranderen zin heeft (en misschien zelfs leuk is) volgt de grote groep vanzelf. En dat kost tijd.
Inspiratie
Stephen Covey is nog steeds een van de belangrijkste autoriteiten op het gebied van leiderschap. Van zijn boek ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap’(1) gingen miljoenen exemplaren over de toonbank. Eigenlijk is de Nederlandse vertaling van de Engelse titel (The 7 habits of highly effective people) niet helemaal correct, het gaat niet alleen over leiderschap, maar over een nieuwe manier om de kwaliteit van je werkende en je privéleven ingrijpend te verbeteren. De zeven eigenschappen – wees proactief, begin met het einde voor ogen, doe belangrijke zaken eerst, denk in termen van win/win, eerst begrijpen, dan begrepen worden, zoek synergie, houd je zaag scherp – werden later nog gevolgd door een achtste: leef vanuit je volledige potentie en inspireer anderen om hetzelfde te doen. Covey die in 2012 overleed, heeft vele titels op zijn naam en hij was wereldwijd een veelgevraagd gastspreker. Misschien is een belangrijk deel van zijn succes te danken aan het feit dat zijn stelregels zo voor de hand liggen. Het is geen hogere wiskunde, maar voor een belangrijk deel gebaseerd om normale eigenschappen die elk mens zou moeten koesteren: wees oprecht, ken je doel, heb aandacht voor je medewerkers, overtuig ze van je denkbeelden, vertrouw ze, geef ze verantwoordelijkheid, geef het goede voorbeeld en vooral: zorg dat je een verandering in beweging zet en niet blijft hangen in theorie. Zet de eerste stappen, stel je pad bij waar nodig, maar blijf onderweg naar je einddoel.
Kun je het leren?
Kun je leiderschap leren? Daar zijn de meningen zeer over verdeeld. Gezien het aantal aanbieders van leiderschapscursussen zou je geneigd zijn die vraag met een helder ‘ja’ te beantwoorden. Natuurlijk zijn er allerlei aspecten van leiderschap die je kunt trainen en verbeteren. Er is vooral in Amerika veel onderzoek naar gedaan. Uit het onderzoek van Kouzes en Posner blijkt dat leiders zich vooral onderscheiden door affectie die ze kunnen geven en graag terug ontvangen. Zij wisten 225 eigenschappen van succesvolle leiders te onderscheiden. Iemand wordt als leider gezien als hij eerlijk en te vertrouwen is (hij doet wat hij zegt), als hij aantoonbaar bekwaam is, een visie heeft, een stip op de horizon ziet die hij helder kan verwoorden, als hij geloofwaardig is en ten slotte als hij enthousiast voor zijn doelen gaat. Kouzes en Posner verwoorden het als volgt: ‘The first law of leadership is that if you don’t believe in the messenger, you won’t believe his message and you can’t believe the messenger if you don’t know what the messenger believes’. Ook gelovers in de maakbaarheid van leiderschap brengen kanttekeningen aan. Niet alles is te leren, het karakter speelt een belangrijke rol, maar verder kun je een groot deel van de 225 verzamelde eigenschappen van Kouzes en Posner door training blijkbaar wel verbeteren.
Waarom niet?
In de kern gaat leiderschap met name om verbinden, begrijpen en inspireren van medewerkers en dat heb je in je of niet. Die eigenschappen zijn niet zo eenvoudig aan te leren. Je moet je in de gedachtewereld van anderen kunnen verplaatsen, je moet kunnen voelen wat een medewerker voelt, begrijpen hoe hij denkt en dus ook waar zijn gedrag vandaan komt. Leiderschap gaat over het winnen van harten, het heeft alles met vertrouwen te maken. Medewerkers volgen pas wanneer ze je blindelings vertrouwen. Het leger is een organisatie waar dat gedrag misschien het duidelijkst tot uiting komt. Je kunt nog zo’n mooi bevel geven, als je mensen je niet vertrouwen blijkt in de praktijk dat je alleen ten aanval trekt en dat werkt dus niet. Wat is leiderschap nou precies en kun je het nu wel of niet leren? Daar bestaan dus duizenden verschillende meningen over en elke coach zal daar een ander verhaal over vertellen. Duidelijk is wel dat goede leiders heel gemakkelijk zijn te herkennen. Zij overtuigen in woord en gedrag, waarbij dat gedrag nog niet eens zo doorslaggevend hoeft te zijn. Ook goede leiders maken fouten, maar ze zijn in staat die te herstellen zonder grote schade aan te richten. En ze hebben aandacht voor hun mensen, want die bepalen uiteindelijk of een bedrijf succesvol is of niet.
(1) Covey,Stephen De zeven eigenschappen van effectief leiderschap, Uitgeverij Business Contact, 1e druk 1989,