‘De impact van liegen groeit’
De Brexit: geïnstitutionaliseerd liegen in al zijn perfectie
De impact van liegen groeit
Geïnstitutionaliseerd liegen, liegen alsof het gedrukt staat, altijd en overal de waarheid in jouw (tijdelijke) voordeel aanpassen. Nieuw is het niet, maar de impact is door met name de inzet van social media groter dan ooit. De leugen regeert tegenwoordig op industriële schaal, manipulatie van de werkelijkheid is alom en we raken er aan gewend. Soms zien we het nog wel of hebben we het vermoeden dat we worden voorgelogen, maar veel gevolgen verbindt een groot deel van de bevolking er niet aan.
Op 19 oktober schreef Joris Luyendijk een opiniestuk in het NRC met als titel ‘De leugen regeert in het Verenigd Koninkrijk’. Een hartenkreet, een simpele analyse van de manier waarop het Britse volk blind en doof de aperte leugens van een deel van zijn leiders vreet, met naar aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid desastreuse gevolgen voor de UK en Europa. Het begon al met het referendum. Leyendijk: ‘Miljoen mensen stemden ‘leave’, nadat ze door politici die ze vertrouwden was voorgehouden dat Turkije ‘ieder moment’ bij de EU kon komen en dat honderd miljoen Turken zich dus in hun land zouden mogen vestigen. Diezelfde politici beweerden dat Brexit geld zou opleveren in plaats van kosten, en dat van deze wekelijkse opbrengst van 350 miljoen ‘iedere week een nieuw ziekenhuis kon worden gebouwd’. Dominic Cummings is het brein aan deze leugens en loze beloftes. Hij geeft ruiterlijk toe dat zonder deze campagne het referendum niet zou zijn gewonnen. Moraal van het verhaal: liegen loont. Dominic Cummings? Ja, de machtigste adviseur van Boris Johnson, ‘de hogepriester van de chaos’. Geïnteresseerd in deze mijnheer? Bekijk de documentaire ‘Brexit: the uncivil war’ en huiver.
De psychologie van de massa
Nog een opmerkelijke constatering van Joris Luyendijk: ‘Zie ook aan wat voor informatie Engelsen hun geld uitgeven; bij de toptien van best verkochte kranten staat hoegenaamd geen enkele pro-Europese krant. De oplage van The Guardian en de Financial Times samen is tien keer kleiner dan die van de pro-Brexit pers. Die pro-Brexit pers doet sinds het referendum wat het daarvoor ook deed: kwaadaardige leugens en verdraaiingen over de EU verspreiden. Dit is natuurlijk niet nieuw’. Liegen, manipuleren, draaien, leugens als waarheden voorstellen, het is van alle tijden. De impact is dat ook, veel toehoorders lopen als ratten achter de beroemde rattenvangers aan. De Franse socioloog Gustave Le Bon beschreef het in 1885 al in zijn boek ‘De psychologie der massa’s. Le Bon beweert dat de individuele persoon, ook als hij lid is van een cultureel hoog ontwikkelende samenleving, in de massa zijn kritische vermogen verliest en zich dan affectief en vaak ook primitief-barbaars gaat gedragen. Zo’n gedrag kan al door een kleine groep in gang worden gezet. In een ontstane massa volgt het individu vaak de minst intelligenten van de groep, het individu wordt lichtgelovig en vatbaar voor propaganda en loopt vervolgens blind achter een leider aan. Daarmee verklaart hij de populariteit van demagogen en populistische partijen. Le Bon baseert zijn theorie op drie eigenschappen. De anonimiteit van een massa maakt het individu minder verantwoordelijk voor zijn gedrag, een populistisch standpunt is zeer besmettelijk en in een massa accepteert ook het individu gemakkelijker een standpunt als de absolute waarheid. Het geeft een leider enorme macht, zeker als hij in staat is de massa een vijandsbeeld voor te houden. Een gedeelde vijand is opium voor het volk. Goebbels en Mussolini hebben zijn boek goed bestudeerd en zijn theorie tot in de perfectie uitgewerkt. Josef Goebbels was een monster, maar een briljant uitvoerder van de nazi-propaganda. Citaat: ‘Als je de massa wilt bespelen moet je gebruik maken van het feit dat de manier waarop mensen dingen ervaren vaak niet strookt met de werkelijkheid’. Het land gaat niet kapot, onze beschaving ligt niet in puin, er is geen sprake van omvolking en Europa is niet hopeloos zwak. Goebbels en de zijnen exploiteerden de angsten van mensen. Dat is wat nu in de UK ook weer gebeurt. ‘Buitenlanders nemen onze banen af, de EU slokt ons zuurverdiende geld op, alleen zijn we veel beter af, dan komt de kracht van het Britse volk weer tot volle wasdom, dan hebben we alles weer in eigen hand: ‘Let’s take back control’.
Social media
Je kunt je eindeloos verdiepen in de mechanismen die achter propaganda en manipulatie schuilgaan, feit is dat ze werken. En dat ze worden geperfectioneerd. Wat is nu het grote geheim achter de strategie van Dominic Cummings? Niet dat hij stellingen poneert die ‘het volk’ graag wil geloven met als rode draad dat straks alles beter wordt, als de UK maar eenmaal de EU heeft verlaten. Dat is natuurlijk aperte onzin en aantoonbaar onjuist. De grote truc zit in de verspreiding van die boodschap. via micro-targetting. Ervoor zorgen dat de op de verschillende doelgroepen geformuleerde boodschappen op de juiste plek terechtkomen. En daarvoor gebruik je social media. Je definieert eerst je verschillende doelgroepen, Cummings had er tachtig geformuleerd. Die ondervraag je: wat stoort u nu het meest, waar bent u echt bang voor, hoe kunnen we de UK beter maken? Hun antwoorden breng je samen in korte en begrijpelijke statements. Wil je je baan terug, wonen er steeds meer buitenlanders in je buurt, is de gezondheidszorg in jouw regio slecht geregeld, werkt het openbaar vervoer voor geen meter, worden je boodschappen elke week duurder, kun je dus steeds moeilijker rondkomen? Vote Leave. Die boodschap herhaal je in verschillende vormen voor je verschillende doelgroepen elke keer weer, vrolijk gelardeerd met nepnieuws, wat wie controleert dat? Dan gaat het om cijfers en die zijn saai en ‘toch door de hoge heren gemanipuleerd’. Nee, wij willen onze macht terug, we willen ons leven dat we dertig jaar geleden hadden weer terug. We willen weer het koninkrijk zijn ‘waar de zon nooit ondergaat’. Mijn God, denk je dan als Nederlander die in elk geval objectiever wordt geïnformeerd dan de gemiddeld Brit, denk toch eens na! Dat doen ze, alleen op basis van verkeerde voorstellingen. En het meest opmerkelijke van alles; Wordt zo’n leugen ontmaskerd, dan weten de opiniemakers er toch een voor hen gunstige draai aan te geven. Draaien, je standpunten een beetje of indien nodig 180 graden wijzigen, is onlosmakelijk met liegen verbonden.
De waarheid
Je zou toch denken dat het een kleine moeite zou moeten zijn om al die leugens te ontkrachten, want tegenover een leugen staat altijd een waarheid. Daar doet zich een probleem voor. Het ware antwoord op een mooie ‘oneliner’ (buitenlanders nemen onze banen af bijvoorbeeld) is nooit eenvoudig. Daar moet je uitleg bij geven, de situatie toespitsen en vooral je antwoord begrijpelijk formuleren. En dat is ingewikkeld, want je kunt geen simpele antwoorden geven op gecompliceerde vraagstellingen. Dan is het als toehoorder veel gemakkelijk om voor die simpele ‘waarheid’ te kiezen. Waar ligt de oplossing? Geen idee. En het enge is dat het wereldwijd verspreid is. Waar je Dominic Cummings of Boris Johnson leest kun je ook Trump lezen. Trump liegt niet alleen elke dag, hij voegt er nog een dimensie aan toe, hij is er nog trots op ook. Hij heeft ‘leading by twitter’ uitgevonden. Opvallend is dat geïnstitutionaliseerd liegen niet nieuw is. Zo werd Europa de Eerste Wereldoorlog in gerommeld, zo ontstond de voedingsbodem voor een tweede. Zo konden Hitler en Stalin aan de macht komen en zo krijgt het huidige nationaal-populisme in veel landen voet aan de grond. Misschien dat we meer aandacht moeten besteden aan onderwijs en de waarde van het herkennen van objectieve informatie. Leer kinderen om kritisch naar berichten te kijken, nepnieuws te herkennen, zelf afwegingen te maken tussen waar of onwaar, tussen waar en te mooi om waar te zijn. Leer ze naar de geschiedenis te kijken en verbanden te zien, want ‘L’histore se répète’, de geschiedenis herhaalt zich. En ‘zij die hun verleden niet kennen zijn veroordeeld tot de herhaling ervan’. Eén ding is zeker, er moet iets gebeuren. Misschien dat de prachtige slogan ‘Let’s take back control’ ook in dit verband aanspoort tot verandering ten goede. We gaan het zien.
