‘Circulaire economie is meer dan hergebruik’
De wereldeconomie is nog steeds verspillend en sterk afhankelijk van nieuwe grondstoffen
Nog maar enkele jaren geleden werd er met steeds groter enthousiasme gekeken naar de groeicijfers rond onze circulaire economie. Eindelijk zou er een definitief einde komen aan de verkwisting van kostbare grondstoffen. De tijd van nemen, maken en weggooien zou voor altijd voorbij zijn. De realiteit is helaas anders. De aanvankelijke spurt is veranderd in een slakkengangetje, onze circulaire groei hapert. De circulaire economie blijft al jaren rondjes draaien rond 12 tot 14%. De belangrijkste reden: het is nog altijd veel goedkoper om nieuwe grondstoffen te gebruiken dan oude te hergebruiken. De wereldeconomie is nog steeds verspillend, lineair en overmatig afhankelijk van nieuwe grondstoffen.
Hergebruik, duurzaamheid, milieubewustzijn, de circulaire economie, gebruik belangrijker dan bezit, het zijn zaken die juist in een groeiende economie aan belang winnen. Het bewustzijn is er al langer, de noodzaak wordt elke dag duidelijker en nieuwe bedrijfsvormen laten zien dat er een economisch rendabel model achter schuil kan gaan. Was ‘delen is het nieuwe hebben’ enkele jaren geleden nog een vernieuwend concept, nu wordt het hoe langer hoe meer gemeengoed. Maar het gaat niet altijd eenvoudig, circulair is soms ingewikkeld, het vergt in elk geval meer handelingen dan een enkeltje verbrandingsoven.. En eerlijk is eerlijk, soms loopt het faliekant mis. Neem de inzameling van plastic, tot voor kort nog een prachtig (gesubsidieerd) idee dat leidde tot de start van nieuwe ondernemingen. Inmiddels is een aantal van hen al weer verdwenen. Gescheiden inzamelen, recyclen, verantwoorde afvoer van materialen, hergebruik van tweedehands spullen via de marktplaatsen van deze wereld, het lijkt normaal in ons land, maar het gaat niet zonder horten en stoten.
Delen in plaats van kopen
De deeleconomie (collaborative consumption) rukt snel op. Een goed voorbeeld hiervan zijn bijvoorbeeld leenproducten. Muziek hoef je niet meer zelf aan te schaffen, je neemt bijvoorbeeld een abonnement op Spotify en datzelfde geldt voor auto’s, fietsen of bijvoorbeeld scooters. Mensen kiezen dus steeds vaker voor alternatieve schakels buiten de complexe systemen om, analisten voorzien een enorme groei van bedrijven en organisaties die op deze trends inspelen. Ook autodelen is kansrijk, omdat het goed past in de trend van bezit naar gebruik. Het gaat niet meer om bezit, alhoewel onderzoek laat zien dat een grote groep nog steeds status ontleent aan het bezit van een auto. Toegang tot informatie, goederen en diensten waarbij per maand of per gebruik een betaling plaats vindt is de toekomst. Het gaat om de prestatie en performance en niet om het eigendom.
De R-ladder
De R-ladder is een waardevol instrument om grondstoffen te besparen, want dat is uiteindelijk het einddoel van de circulaire economie. Grondstoffen een eeuwig leven geven, zodat een product nooit meer in de vuilverbrander hoef te eindigen. Er zijn zeer verschillende R-ladders in omloop, afhankelijk van het aantal treden die je in circulariteit wil doorlopen. Het begint met Refuse, je ziet af van het gebruik van een grondstof. Dat hoeft niet alleen betrekking te hebben om een compleet product, bijvoorbeeld een fiets, maar het kan ook gaan om het afzien van een materiaal, zoals piepschuim of plastic verpakkingsmateriaal. Met Rethink maak je intensiever gebruik van een product. Dat gebeurt dus als je alleen betaalt voor gebruik van auto’s, fietsen of scooters. Bij Reduce gebruik je materialen efficiënter. Het is een idee van de visionair Thomas Rau, een voorloper op het gebied van hergebruik. Rau is ondernemer, architect, innovator, inspirator en visionair. Hij laat zich onder het motto ‘guided by the future’ in al zijn handelen leiden door wat er in de toekomst nodig is en niet door wat op dit moment haalbaar is. Hij levert al jaren een grote bijdrage aan de nationale en internationale discussie over hergebruik, duurzaamheid, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen in de architectuur en aan de vraag hoe te handelen in het licht van toenemende schaarste aan grondstoffen.
Reduce, Reuse, Repair
Architectenbureau RAU realiseert nieuwe standaarden op het gebied van CO2-neutraal, energieneutraal en energiepositief bouwen. Hij kan gezien worden als de grondlegger van circulaire architectuur. Rau laat bijvoorbeeld in woord en gebaar zien dat het energieprobleem in wezen oplosbaar is. Het gaat daarbij om de grondhouding. Hij maakt van schaarste geen bedreiging, maar een uitdaging. Rau ontwikkelt grondstoffenkringlopen. In 2011 richtte hij daarvoor Turntoo op, waarmee hij werkt aan nieuwe businessmodellen voor de circulaire economie. Van bezit naar prestatie, geen lampen maar licht. Dat past in de R-ladder onder de term Reduce De gebruiker is niet geïnteresseerd in het bezit van armaturen of led-verlichting, hij ontvangt geen energierekening, maar betaalt voor de hoeveelheid licht die hij afneemt. De fabrikant blijft eigenaar van alle hardware (product als een dienst). Rau stond daarmee aan de wieg van het concept Pay per Lux, waarbij geen lampen meer worden verkocht maar verlichting als dienst wordt aangeboden. Met een witgoedfabrikant en een woningcorporatie biedt hij de meest energiezuinige wasmachines en koelkasten op prestatiebasis aan sociale huurders aan. De gebruiker betaalt alleen voor het gebruik, de rest, dus ook de energiekosten, zijn voor de fabrikant. Daarmee dwing je fabrikanten te investeren in zo zuinig mogelijke oplossingen. Stel je voor dat Apple eigenaar blijft van je I-phone, het apparaat dus na gebruik ook weer terugneemt. Dat is dan een extra stimulans voor de fabrikant om alle grondstoffen zo te gebruiken dat terugwinnen rendabel is. Dat past onder de naam Reuse, hergebruik van producten en Repair het repareren van producten. In 2016 lanceerde Rau met Madaster een database waarin alle onderdelen en materialen van een (gesloopt) gebouw zijn ondergebracht. Dat maakt hergebruik en repair zichtbaar en eenvoudiger.
Bij Refurbish gaat het om opknappen of moderniseren van een oud product, bij Remanufacture gebruik je onderdelen van een afgedankt product in een nieuw product met dezelfde functie. Bij beide termen verleng je de levensduur van een product of onderdelen van een product. In Recycling verwerk je materialen en dat kan twee kanten opgaan. Upcycling is verwerken tot dezelfde of hoogwaardige kwaliteit, downcycling is verwerking tot minderwaardige producten. De allerlaatste stap die je kunt nemen is recover, energie terugwinnen uit materialen door verbranding. De R-ladder wordt door verschillende instellingen op verschillende manieren ingezet. Vaak is het alleen een kwestie van definities, hoe definieer ik de verschillende stappen in het circulaire proces, de weg naar het einddoel – volledige circulariteit – is in alle gevallen nagenoeg dezelfde.
De stand van zaken
De aandacht voor de circulaire economie is blijvend, alleen is het proces moeilijker dan gedacht en is het succes van veel factoren afhankelijk. Onze circulaire groei hapert, de circulaire economie blijft al jaren rondjes draaien rond 12 tot 14%. Op dit moment is het duidelijk dat de wereldeconomie en daarmee het gebruik van grondstoffen nog steeds harder groeit dan het vermogen van circulariteit. Met andere woorden, het uitputten van onze aarde gaat onverminderd voort, alleen is het proces door de aandacht voor de circulaire economie misschien wat afgezwakt. In een sterke economie is de aandacht er groter voor dan in zwakkere en dus een traditioneel lineaire economie. Circulariteit is namelijk een ingewikkeld proces. Het is gemakkelijk om een product te verpakken in slecht afbreekbaar plastic. Daarna gooi je de verpakking gewoon weg en in het beste geval eindigt het plastic in een verbrandingsoven en niet in een oceaan. Het vergt veel meer tijd, werk en geld om een product – in de ideale wereld – weer terug te brengen tot zijn grondstoffen en er opnieuw een nieuw en hoogwaardig product van te maken. Dan sluit je de keten, dan gaan er geen grondstoffen definitief verloren. En dan heb je nog andere zaken die van invloed zijn op de bereidheid om werk te maken van een circulaire wereld. Denk aan de geopolitieke situatie, het klimaat en de economische toestand in de verschillende landen. De bereidheid is er, maar we zijn helaas nog ver verwijderd van een gesloten circulair systeem.
